Srpski i francuski nadrealisti

Kolaž Marka Ristića

Jednodnevnom izložbom “Srpski nadrealistički zid: Marko Ristić” i “Francuski nadrealistički zid: Maks Ernst i Odilon Redon”, Francuski kulturni centar (FKC) ekskluzivno će predstaviti 20. septembra dela srpskih i francuskih slikara nadrealista, u saradnji sa Narodnim muzejem i Muzejem savremene umetnosti u Beogradu. Reč je o delima koja će biti predstavljena svega nekoliko sati, a ilustruju tesne veze Francuske i Srbije u periodu nadrealizma.
Izložba će biti održana uoči međunarodnog skupa “Nadrealizam nekad i sad” kojim će biti obeleženo 40 godina od smrti i 110 godina od rođenja čuvenog Andrea Bretona, koji je 15. oktobra 1924. godine u Parizu objavio “Manifest nadrealizma”. Taj skup, koji organizuje Filološki fakultet u Beogradu, otvoriće ugledni stručnjak u oblasti nadrealizma profesor Anri Bear, saopštio je FKC.

Srpski nadrealizam, nešto više od mesec dana nakon objavljivanja Bretonovog “Manifesta”, ozvaničio je Marko Ristić tekstom u časopisu “Svedočanstva”. Suštinska promocija nadrealizma dogodila se 1930. godine u almanahu “Nemoguće”, izjavom grupe umetnika da prihvataju jedan “disciplinovaniji kolektivni aktivitet, radi koga svaki od njih pristaje da žrtvuje psihološku stranu svoga ja”. Taj pokret delovao je u Srbiji do 1936. godine, zahvaljujući aktivnosti Ristića, Oskara Daviča, Dušana Matića, Salmona Monija de Bulija, Vaneta Bora, Aleksandra i Nikole Vuča, koji su sarađivali s francuskim nadrealistima.
Pariski i beogradski umetnici uspostavili su kontakt još pre pojave nadrealizma. Kustos pariskog Muzeja “Ernest Ebert” Branko Aleksić, koji je otvorio krajem 2002. godine izložbu “Nemoguće – umetnost nadrealizma” u Muzeju primenjene umetnosti u Beogradu, naveo je da je Breton još 1923. godine dobio od Ristića časopis “Svedočanstva”. Posebno obimna bila je potom prepiska Bretona i Ristića, kao i Salvadora Dalija i Vaneta Bora, koji je svojevremeno pisao da je upoznao Dalija koji je “fizički jeziv i idiotski se raskomotio u Elijarovom stanu sa belim čarapama i crnim lakovanim papučama…” Moni de Buli opisao je jedan od prvih susreta sa Bretonom i pariskim kolegama, kada im je pokazao beogradske časopise avangarde: “Jednoga dana, 1925. godine, boemski sto u Moskvi pretvorio se u nadrealistički sto u kafani ‘Cyrano’ u Parizu”. Bretona je najviše interesovao Bulijev roman u crtežima “Vampir”, objavljen u “Svedočanstvima”. Iste godine, 1925, pojavio se i u pariskom “La Revolution surrealiste”, ilustrovan crtežom Pabla Pikasa.
Inače, Marko i Ševa Ristić posetili su Bretona na svadbenom putovanju u Parizu krajem 1926. godine. Bretonov stan i atelje na Monmartru, pun Pikasovih i slika Maksa Ernsta i drugih umetnika, kao i maski, fetiša i drugih neobičnih predmeta, postao je prototip Ristićevog “Nadrealističkog zida” – prve instalacije u 20. veku na jugoslovenskom prostoru. Prvi radovi srpskog nadrealizma, ciklus Marka Ristića “La vie mobile” (Pokretan život), koji čine 11 kolaža i dva crteža, takođe su bili inspirisani Parizom – Ristić je naslikao svoj boravak u Parizu pomoću obojenih papira, karata, pozivnica, novinskih oglasa i sličnih suvenira.
Prva izložba nadrealizma u Beogradu održana je u Umetničkom paviljonu “Cvijeta Zuzorić”, a Vučo je, u pismu Ristiću 1932. godine, ocenio da je to jedna od njihovih “najuspelijih i najpozitivnijih manifestacija u cilju reklame, propagande i provokacije”. SEECULT.org